sprawy nieletnich

Specyfika postępowania w sprawach nieletnich sprawców przestępstw

Postępowanie karne i postępowanie w sprawach nieletnich, pomimo że należą do grupy postępowań represyjnych, różnią się w wielu fundamentalnych kwestiach. Warto znać podstawowe odmienności między obiema procedurami.

Rozpocząć należy od zakresu zastosowania ustaw. Kodeks postępowania karnego znajduje zastosowanie w sprawach o przestępstwa popełnione na zasadach części ogólnej Kodeksu karnego, natomiast ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich stosuje się w sprawach osób, które popełniły czyn karalny po ukończeniu 13 lat a przed ukończeniem lat 17. W tym miejscu należy podkreślić, że czyn karalny na gruncie powyższej ustawy oznacza przestępstwo, przestępstwo skarbowe, lub jedno z wykroczeń wskazanych w przepisie.

Istotne różnice można wskazać także na gruncie ogólnych zasad procesowych. Pewną swoistą cechą postępowania w sprawach nieletnich jest oparcie go o zasadę kierowania się dobrem małoletniego zawartą w art. 3 u. p. n. W stosunku do postępowania karnego znacznie osłabiona jest zasada legalizmu na rzecz zasady oportunizmu, bowiem zgodnie z treścią art. 21 §2 u.p.n. sąd rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza w całości lub w części, jeżeli (…) orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie, które w ocenie sądu są wystarczające. Ponadto, większy nacisk położono na zasadę inkwizycyjności, kosztem zasady skargowości, gdyż prokurator nie wykonuje typowych czynności oskarżycielskich. Jego zadanie w postępowaniu w sprawach nieletnich polega głównie na dbaniu o interes społeczny.

Zgodnie z art. 18a u.p.n. nieletniemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy. W pewnych sytuacjach posiadanie obrońcy jest obligatoryjne. Jest tak w przypadku gdy nieletni jest głuchy, niemy lub niewidomy, albo gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego stan zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny, a także w przypadku gdy nieletniego umieszczono w schronisku dla nieletnich. Zgodnie z art. 32c §1 u.p.n. nieletni może złożyć wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu. Prezes sądu uwzględnia wniosek, jeżeli udział obrońcy w sprawie uzna za potrzebny, a nieletni lub jego rodzice nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.  Warto zaznaczyć, że w sytuacji w której interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna pozostają w sprzeczności, a nieletni nie ma obrońcy, prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu.

Sądem właściwym w postępowaniu w sprawach nieletnich nie jest sąd karny, a sąd rodzinny.  Jeżeli w sprawie o czyn karalny wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sądowi rodzinnemu. Stronami w postępowaniu są nieletni, jego rodzice lub opiekun prawny, oraz prokurator. Ponadto, sąd rodzinny może dopuścić przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji, do udziału w postępowaniu w charakterze przedstawiciela społecznego.

W postępowaniu w sprawach nieletnich inaczej przedstawia się sytuacja pokrzywdzonego, bowiem jego prawa zostały znacząco zawężone w stosunku do postępowania karnego. Przede wszystkim, nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym. Postępowanie w sprawach nieletnich nie zna także instytucji oskarżyciela prywatnego. Jednym z nielicznych uprawnień pokrzywdzonego jest prawo do obecności na rozprawie. Warto w tym miejscu wspomnieć, że postępowanie, co do zasady, odbywa się niejawnie.

Postępowanie w sprawach nieletnich jest oczywiście dwuinstancyjne. Środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich rozpoznaje sąd okręgowy w składzie 3 sędziów. Zgodnie z art. 59 u.p.n. orzeczenie można zaskarżyć w całości albo w części. Środki odwoławcze wniesione przez nieletniego lub jego rodziców albo opiekuna uważa się za zwrócone przeciwko całości orzeczenia, chyba że dotyczą tylko kosztów postępowania. Strony mogą skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające ich prawa lub szkodzące ich interesom. Prokurator może wnieść środek odwoławczy zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść nieletniego.

Podsumowując, postępowanie w sprawach nieletnich różni się od zwykłego postępowania karnego w kilku istotnych punktach. Należy jednak pamiętać, że konstytucyjne prawo do obrony pozostaje niezachwiane. Pomoc profesjonalnego pełnomocnika może okazać się kluczowa dla sytuacji nieletniego.

Udostępnij

Share on facebook
Share on google
Share on twitter
Share on linkedin
Share on pinterest
Share on print
Share on email
Uruchom WhatsApp
Napisz do nas.
Porozmawiaj z prawnikiem!
Witamy!

Zapraszamy do kontaktu, od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00 - 17:00.