Życie celebryty, nie zawsze usłane jest różami. Truizm ten, dobitnie potwierdza historia wzlotów i upadków księżniczki popu, Britney Spears. Z ostatnich publikacji prasowych wynika, że autorka takich hitówjak „You drive me crazy”, oraz „I love Rock’n’Roll” odzyskała swobodę decydowania o swoim życiu. W XI.2021 r. amerykański sąd, uchylił bowiem ubezwłasnowolnienie Britney Spears, orzeczone uprzednio nomen omen z powodów zdrowotnych oraz rzekomego nadużywania Rock’n’Roll-owych substancji.
Jak głoszą gazety plotkarskie, piosenkarka od wielu lat zarzucała swemu ojcu, pełniącemu rolę kuratora, nadużywanie uprawnień i nienależyte sprawowanie kurateli. Kulisy tej historii, zostały umieszczone m.in. w opublikowanym przez Netflix filmie, pt „Britney kontra Spears”. Finalnie, sądowy ów spór, rozstrzygnięty został na korzyść Britney.
Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że piosenkarka szczęśliwie poukłada swe życie, miłość do Rock’n’Rolla ograniczy do śpiewu i tańca, a piosenka „Ops… I did it again!” nie okaże się prorocza w kontekście powrotu do destruktywnych nałogów.
Jak to się mogło stać?!
Historia ta, z powodu jej nagłośnienia, przejaskrawień i celebryckiego charakteru, nasuwa szereg pytań i wątpliwości odnośnie samego ubezwłasnowolnienia – jego zasadności, istoty czy procedur.
W głowach wielu Polek i Polaków, mogło dojść do samoczynnego zasiania ziarna niepokoju, czy na naszym rodzimym polskim podwórku, możliwym jest niesłuszne ubezwłasnowolnienie człowieka i zrobienie z niego przysłowiowego wariata? Wszak każdy zna i słyszał o przypadku niesłusznie skazanego Pana Tomasza Komendy – czy zatem i w sprawach ubezwłasnowolnienia temida bywa równie omylna?
Co poniektórzy mogą wręcz snuć obawy, czy aby nasz partner / rodzic / niewdzięczny syn vel córka, nie planuje aby doprowadzić do naszego ubezwłasnowolnienia, po to by niecnie przejąć nasz pokój z kuchnią, ulubione Playstation lub minimalną emeryturę?
Z jakich powodów dochodzi do ubezwłasnowolnienia?
W prawie polskim, ubezwłasnowolnić człowieka, można wyłącznie dla jego dobra. Ocenę tą, przeprowadza Sąd Okręgowy, w oparciu o całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w trakcie postępowania. Jeśli sąd ów ustaliłby, że wniosek o ubezwłasnowolnienie złożony został w złej wierze lub lekkomyślnie, w sytuacji tej nałożyć może na wnioskodawcę grzywnę, w kwocie do trzech tysięcy złotych.
Z uwagi na daleko idące skutki prawne ubezwłasnowolnienia, przesłanki jego orzeczenia zostały przez ustawodawcę istotnie zawężone.
Orzeczenie to, powoduje bowiem odpowiednio: pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych – w zależności od tego, czy dojdzie do całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia.
Zgodnie z art. 13 § 1 i 2 kodeksu cywilnego, osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Z kolei na mocy art. 16 § 1 i 2 k.c., osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Czym skutkuje pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych?
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Może też bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi. Ponadto jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy, a także prokurator, oraz sama osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Jednakże krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.
Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy: osoba, której dotyczy wniosek; jej przedstawiciel ustawowy, oraz małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora.
Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.
Który sąd jest właściwy w sprawach o ubezwłasnowolnienie?
Sprawy te, w pierwszej instancji rozpoznaje Sąd Okręgowy, w składzie trzech sędziów. Sądem właściwym miejscowo, jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.
Ile trwa sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Sprawa trwa bowiem dopóty, dopóki Sąd nie przeprowadzi całego postępowania dowodowego i nie podejmie pozostałych obligatoryjnych czynności procesowych w toku sprawy. Zadaniem sądu w sprawie o ubezwłasnowolnienie, jest ustalenie stanu zdrowia, sytuacji osobistej, zawodowej i majątkowej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaju spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposobu zaspokajania jej potrzeb życiowych. Gdy załączony do wniosku materiał jest jednoznaczny i wiarygodny, a nadto nie ma potrzeby występowania przez sąd do określonych instytucji (np. podmiotów leczniczych) sprawa szybciej znajdzie swój finał.
Jak wygląda procedura w sprawie o ubezwłasnowolnienie?
Jeżeli według wniosku, ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.
Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.
Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.
Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłucha uczestników postępowania. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie.
Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie, celem ustanowienia opiekuna lub kuratora.
Czy osoba której dotyczy wniosek może liczyć na pomoc w toku sprawy?
Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.
Ponadto w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.
Czy od postanowienia sądu w sprawie ubezwłasnowolnienia można złożyć odwołanie?
Tak, każda ze stron uprawniona jest złożyć w sprawie apelację do Sądu II Instancji. Do zaskarżania postanowień uprawniony jest sam ubezwłasnowolniony nawet wówczas, gdy ustanowiony został doradca tymczasowy albo kurator. Co istotne, środka odwoławczego wniesionego przez osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie odrzuca się z powodu nieusunięcia braków formalnych.
Kto może sprawować opiekę lub kuratelę?
Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Ponadto nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.
Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka.
Kto sprawuje nadzór, czy wszystkie obowiązki związane z opieką lub kuratelą są spełnione?
Nadzór ten, sprawowany jest przede wszystkich przez sąd opiekuńczy.
Na wniosek opiekuna, sąd opiekuńczy udziela zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką. Postanowienie to staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich.
Ponadto, opiekun zobowiązany jest składać sądowi opiekuńczemu ustnie lub na piśmie sprawozdanie dotyczące osoby pozostającej pod opieką. Sprawozdanie z zarządu majątkiem tej osoby składa na piśmie, chyba że sąd zezwoli mu na złożenie sprawozdania do protokołu.
Sąd opiekuńczy może wymierzyć grzywnę opiekunowi, który nie wykonuje zarządzeń sądu opiekuńczego, przy czym jeżeli zarządzenie zostanie wykonane, grzywna jeszcze nieuiszczona może być umorzona.
